قطعی شدن مذاکرات حتمی است ولی حصول نتیجه در امیدواری، انعطاف و درایت طرفین شرط ادامه است
معین عطایی با قطعی شدن و اجرایی شدن برگزاری دور چهارم مذاکرات هسته‌ای ایران و آمریکا، این پرسش مطرح است که آیا این دور از مذاکرات می‌تواند به نتایج ملموس و سریع منجر شود یا خیر. هر دو طرف، یعنی جمهوری اسلامی ایران و تیم دولت ترامپ، به دلیل محدودیت زمانی مرتبط با مکانیزم ماشه و فشارهای اروپایی، تمایل دارند مذاکرات هرچه سریع‌تر به نتیجه برسد.
آمادگی ظاهری برای توافق و موانع داخلی
اگرچه هر دو طرف در ظاهر آمادگی توافق را نشان می‌دهند، اما نباید از نقش مخالفان داخلی در هر دو کشور غافل شد. در آمریکا، گروه‌های نئوکان، برخی سناتورها و لابی‌های نزدیک به اسرائیل مانند آیپک، به شدت مخالف هرگونه توافقی با ایران هستند و تلاش می‌کنند با ایجاد فشارهای سیاسی و رسانه‌ای مذاکرات را تخریب کنند. اسرائیل نیز به رهبری نتانیاهو و دولتش، که ارتباطات نزدیکی با مخالفان توافق در آمریکا دارد، به شدت علیه توافق موضع گرفته‌اند و حتی ادعاهای جدیدی درباره فعالیت‌های هسته‌ای ایران مطرح کرده‌اند که پیش‌تر نیز به نحوی اعلام شده بود.
تنش‌ها در روابط ترامپ و نتانیاهو
این مخالفت‌ها و تحرکات اسرائیل باعث ایجاد تنش‌هایی در روابط ترامپ و نتانیاهو شده است، به گونه‌ای که برخی گزارش‌ها از احتمال قطع ارتباط ترامپ با نخست‌وزیر اسرائیل حکایت دارند. مقامات اسرائیلی با فاصله گرفتن از سیاست‌های ترامپ در قبال ایران، اعلام کرده‌اند که برای دفاع از خود نیازی به حمایت دیگران ندارند و خود قادر به تأمین امنیت کشورشان هستند. این موضع‌گیری‌ها بیانگر نوعی ناامیدی اسرائیل نسبت به سیاست‌های ترامپ است.
پیامدهای امنیتی منطقه‌ای و توافق نانوشته با حوثی‌ها
حملات حوثی‌های یمن به اسرائیل، به ویژه هدف قرار دادن فرودگاه بن گوریون، نشان داد که اسرائیل هنوز به امنیت کامل دست نیافته است. در این میان، ترامپ با کمک جمهوری اسلامی و عمان توانست به توافق نانوشته‌ای با حوثی‌ها برسد که حملات متقابل متوقف شود، اما این توافق بدون اطلاع اسرائیل صورت گرفت که موجب نگرانی و عصبانیت دولت نتانیاهو گردید. این مسئله به عنوان یک گام مثبت برای روان‌تر شدن مسیر مذاکرات ایران و آمریکا تلقی می‌شود، اما در عین حال باعث تشدید اختلافات میان ترامپ و نتانیاهو شده است.
اختلافات راهبردی ترامپ و نتانیاهو
اختلافات ترامپ و نتانیاهو فراتر از موضوع هسته‌ای است. ترامپ از ابتدا بر تغییر نظام در ایران تأکید نکرده و حتی در کارزار انتخاباتی خود اعلام کرد که آمریکا باید ابتدا مشکلات داخلی خود را حل کند. در مقابل، نتانیاهو دیدگاهی متفاوت دارد، اما در عین حال با احتیاط عمل می‌کند تا مانند دوره اوباما دچار مشکلات سیاسی داخلی نشود.
وضعیت مذاکرات و چشم‌انداز پیش رو
دور چهارم مذاکرات که احتمالاً در مسقط برگزار خواهد شد، می‌تواند بن‌بست موجود را بشکند و روند گفت‌وگوها را به پیش ببرد. با این حال، امکان دارد که طرفین مانند دور سوم بر مواضع خود پافشاری کنند و پیشرفتی حاصل نشود. همچنین سفرهای آتی ترامپ به کشورهای عربی نظیر عربستان، امارات و قطر می‌تواند تأثیر قابل توجهی بر روند مذاکرات داشته باشد و هر اقدام یا اظهارنظر ناپخته ممکن است به روند گفت‌وگوها آسیب برساند.
دیدگاه‌های طرفین درباره موضوعات کلیدی
از دیدگاه آمریکایی‌ها، توقف غنی‌سازی در داخل ایران و انتقال مواد هسته‌ای به خارج، شرط مهمی برای پیشرفت مذاکرات است. در حالی که ایران بر حفظ حداقلی از غنی‌سازی داخلی تأکید دارد و خواهان تضمین‌های کافی برای صلح‌آمیز بودن برنامه هسته‌ای خود است. همچنین اختلافات جدی درباره برنامه موشکی ایران وجود دارد؛ آمریکا و اسرائیل خواستار توقف کامل برنامه موشکی ایران هستند، اما ایران آن را بخشی از حق دفاع مشروع خود می‌داند و تنها حاضر است از ساخت موشک‌های حامل کلاهک هسته‌ای خودداری کند.
راهبرد فشار ترکیبی آمریکا
در کنار مذاکرات، ایالات متحده راهبرد فشار ترکیبی را دنبال می‌کند که شامل تهدید نظامی، روان‌پراکنی و اخلال در زمان‌بندی مذاکرات است. اظهارات تهدیدآمیز ترامپ درباره هدف قرار دادن تأسیسات هسته‌ای ایران و لفاظی‌های مشابه، بخشی از این راهبرد است که هدف آن افزایش فشار بر ایران برای پذیرش شروط آمریکا است.
تعویق مذاکرات و تأثیرات اقتصادی
تعویق دور چهارم مذاکرات که به دلایل فنی و تدارکاتی صورت گرفته، موجب نوسانات اقتصادی در ایران شده است. کاهش ارزش ریال و افت شاخص بورس تهران از پیامدهای مستقیم این تعویق است که نشان‌دهنده حساسیت بازارها به روند مذاکرات است.
نتیجه‌گیری پایانی
دور چهارم مذاکرات ایران و آمریکا در شرایطی حساس و پیچیده برگزار می‌شود که هر دو طرف تمایل به توافق دارند اما موانع سیاسی داخلی، اختلافات راهبردی و فشارهای منطقه‌ای و بین‌المللی، روند مذاکرات را دشوار کرده است. همچنین اختلافات میان متحدان آمریکا در منطقه، به ویژه اسرائیل، بر فضای مذاکرات تأثیر منفی گذاشته است. با این حال، مذاکرات پیش رو می‌تواند نقطه عطفی باشد اگر دو طرف بتوانند بر خواسته‌های کلیدی خود انعطاف نشان دهند و از فشارهای مخالفان داخلی و منطقه‌ای عبور کنند. در غیر این صورت، احتمال توقف مذاکرات و تشدید تنش‌ها در منطقه وجود دارد.
